Een tijd terug waren ze overal te zien; de typische rode zakdoek die tot de dag van vandaag nog altijd geassocieerd wordt met boeren. Maar wat is de geschiedenis van deze rode stof, en wat kan deze zakdoek ons vertellen?
Geschiedenis van de boerenzakdoek
Al generaties lang is de boerenzakdoek een vertrouwd beeld op straat. Sinds de 18e eeuw (1701 – 1800) werden ze al gedragen door arbeiders en boeren die het nuchtere arbeidsleven wilden uitstralen. De achttiende eeuw zat namelijk vol met (politieke) revoluties (zoals de Franse revolutie), en veranderingen in heel Europa. Hierdoor konden ook spanningen onder het volk ontstaan, omdat er ineens heel veel nieuwe meningen waren. Op deze manier konden de arbeiders en boeren uitkomen voor hun mening zonder al te veel bombarie, maar lang niet alle arbeiders en boeren deden hieraan mee. Ze werden in die tijd namelijk vooral gedragen voor praktisch gebruik: Tegen de tocht in je nek, tegen de zon op je hoofd, om zweet mee af te vegen, dingen af stoffen, of iets vast te knopen. De veelzijdigheid van dit lapje stof kwam dan ook dagelijks van pas.
De rode zakdoek was bedoeld voor doordeweeks gebruik. Op zondag droegen de mannen een witte met rode motieven, en de vrouwen een helemaal witte zakdoek.
In de 19e eeuw werd de boerenzakdoek bekender bij bredere lagen van de bevolking. De industriële revolutie maakte grootschalige productie mogelijk, en daardoor werden ze betaalbaarder. Steeds meer boeren & arbeiders, en vissers begonnen ze te dragen. Natuurlijk voor de praktische redenen, maar ook als teken van verbondenheid.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de boerenzakdoek zelfs een vorm van stil verzet. Sommige verzetsstrijders gebruikten het patroon als geheim teken of herkenningspunt.
Boerenprotest en de zakdoek
Ik weet zeker dat we het allemaal hebben meegekregen: de boerenprotesten die in 2019 begonnen, op 1 oktober om precies te zijn. Deze protesten stonden in het teken van het stikstofbeleid, of eerder: tégen het stikstofbeleid, en het halveren van de veestapel.
Tijdens deze protesten is de boerenzakdoek weer een symbolische betekenis gaan hebben, en is weer gaan leven in de maatschappij. Je kwam (of komt) ze overal tegen: aan de fiets, autospiegel, om de arm, of aan een vlaggenmast.
Dit begon allemaal met boer Koos Cromwijk die vaak in het openbaar te zien was op TV, toespraken, of tijdens de protesten. In zijn oproep in Op1 dat plaatsvond in juni 2022 is het echter begonnen met de boerenzakdoek. Daarin wordt besproken over wat er die nacht is gebeurd; Cromwijk “brak” buiten de 2e kamer na de bespreking over het stikstofbeleid. Met uitspraken die hij met tranen in zijn ogen bracht, zoals: “Het is oorlog” en “Voor mij is het écht klaar” tegen fractievoorzitter Caroline van de Plas werd dit fragment groots verspreid in de media.
Aan het einde van dit interview in Op1 haalt Cromwijk een boerenzakdoek uit zijn zak, en hij zegt: “Deze zakdoek is een teken, voor boeren en voor burgers. Elke burger die achter de boer staat moet zo’n zakdoek bij hem dragen, totdat er perspectief geboden wordt”. En toen kleurde het land, en zelfs de tweede kamer ineens rood. Net als de omgekeerde vlag van Nederland.
De boerenzakdoek is nooit terug van weg geweest; hij was er altijd, maar sinds de protesten is hij aanwezig op een schaal die nog nooit zo groot was.
Productie en uiterlijk boerenzakdoeken
De rode kleur was in die tijd afkomstig van de wortel van de meekrapplant, die vooral in Zeeland werd gekweekt.
De zakdoek is vaak gemaakt van 100% katoen. Tegenwoordig worden ze, af en toe, ook gemaakt met linnen of een katoenmix. Echter blijft 100% katoen toch een voorkeur vanwege duurzaamheid en structuur. Door de goede kwaliteit zijn ze wasbaar op hoge temperaturen wat erg hygiënisch is.
Dan is er nog het klassieke patroon. Het meest voorkomende uiterlijk is een rode kleur met witte stippen in het midden. In deze tijd zijn er vele versies bijgekomen; van zwart, blauw, en groen tot een print met bloemen, ruiten of zelfs logo’s.
Toen ze nog op markten en kleine winkels verkocht werden, werden ze in grote aantallen door iemand opgekocht per keer. Omdat ze toen nog (grotendeels) met de hand gemaakt werden waren de patronen dus altijd een beetje uniek. Zo konden mensen hun zakdoek ook herkennen en onderscheiden tussen andere arbeiders.
Tegenwoordig zijn ze overal op het internet te koop, zoals op Bol.com. Het aanbod is enorm in Nederland.
